Θεοδώρα

I

Όνομα αγίων της Ανατ. Ορθόδοξης Εκκλησίας.

1. Έζησε στην Αλεξάνδρεια την εποχή των Διοκλητιανού και Μαξιμιανού (3ος αι.). Τη συνέλαβαν και για να την τιμωρήσουν την έκλεισαν σε πορνείο. Δραπέτευσε με τη βοήθεια του στρατιωτικού άρχοντα Διδύμου, ο οποίος τη μεταμφίεσε με τη στολή του. Όταν αποκαλύφθηκαν, μαρτύρησαν και οι δύο, η Θ. στη φωτιά και ο Δίδυμος με αποκεφαλισμό. Η μνήμη τους τιμάται στις 5 Απριλίου.

2. Ασκήτρια από τη Θεσσαλονίκη. Η μνήμη της τιμάται στις 5 Απριλίου. Η Θ. τιμάται επίσης από την Καθολική Εκκλησία.

3. Οσία η εν Άρτη. Σύζυγος του δεσπότη της Ηπείρου, Μιχαήλ Β’ Κομνηνού, η οποία μετά τον θάνατό του έγινε μοναχή. Ο Μιχαήλ, έπειτα από ολιγόχρονη συμβίωση, την εγκατάλειψε. Αργότερα την κάλεσε πίσω και έζησε μαζί της τα υπόλοιπα χρόνια του. Για να εξιλεωθεί, έχτισε τον ναό της Παντάνασσας στη δεξιά όχθη του Άραχθου και τον ναό της Παναγίας κοντά στην Άρτα. Η Θ. έχτισε τον ναό του Αγίου Γεωργίου στην Άρτα, ο οποίος μετονομάστηκε σε ναό της Αγίας Θ. και εξελίχθηκε στο γυναικείο μοναστήρι που υπάρχει μέχρι σήμερα. Η μνήμη της τιμάται στις 11 Μαρτίου.

4. Σύζυγος του αυτοκράτορα Θεόφιλου. Αναστήλωσε τις εικόνες. Η μνήμη της τιμάται στις 11 Φεβρουαρίου. Βλ. λ. Θεοδώρα. Όνομα αυτοκρατειρών του Βυζαντίου (3.).

5. Σύζυγος του αυτοκράτορα Ιουστινιανού. Η μνήμη της τιμάται στις 15 Νοεμβρίου. Βλ. λ. Θεοδώρα. Όνομα αυτοκρατειρών του Βυζαντίου (1.).

6. Καταγόταν από την Καισάρεια. Ήταν θυγατέρα πατρικίου και σύζυγος του Χριστόφορου, γιου του Λέοντα του Ισαύρου. Έγινε μοναχή στο μοναστήρι της Αγίας Άννας του Ριγιδίου. Η μνήμη της τιμάται στις 30 Δεκεμβρίου.

7. Καταγόταν από την Αλεξάνδρεια. Έγινε μοναχή επί Ζήνωνα (474-490), αφού προηγουμένως μεταμφιέστηκε σε άνδρα. Η μνήμη της τιμάται στις 11 Σεπτεμβρίου.

Η εκκλησία της Αγίας Θεοδώρας στην Άρτα.

II

Όνομα αυτοκρατειρών του Βυζαντίου.

1. Θ. (497 – 548). Αυτοκράτειρα του Βυζαντίου (527-548), σύζυγος του Ιουστινιανού. Άσημης καταγωγής και με επιλήψιμο παρελθόν, η Θ. μετά τον γάμο της κατόρθωσε, χάρη στην ευφυΐα της, να κρατήσει ψηλά το αξίωμά της, ίσως όσο καμία άλλη Βυζαντινή αυτοκράτειρα. Με το πνεύμα και την ισχυρή της θέληση δεν επιβλήθηκε μόνο στο ανακτορικό περιβάλλον, αλλά άσκησε επίσης ισχυρότατη επίδραση στον Ιουστινιανό, που τον επηρέαζε ως πολύτιμη σύμβουλος. Έτσι, η επέμβασή της σε κρίσιμες στιγμές για τη βασιλεία του Ιουστινιανού είχε συχνά αποφασιστική σημασία. Χαρακτηριστική ήταν η αντίδρασή της στη δύσκολη περίπτωση της εσωτερικής επανάστασης που ξέσπασε το 532 στην Κωνσταντινούπολη, γνωστή ως στάση του Νίκα. Εμψύχωσε τον Ιουστινιανό και τον έπεισε να μην εγκαταλείψει τον αγώνα, όταν εκείνος και οι σύμβουλοί του έκλιναν προς αυτή την κατεύθυνση. Με τη θαρραλέα στάση της έσωσε την πολιτική σταδιοδρομία του Ιουστινιανού και επηρέασε, έτσι, την ιστορική πορεία ολοκλήρου του Βυζαντίου.

Στη θρησκευτική πολιτική του Ιουστινιανού εναντίον των μονοφυσιτών, η Θ. αντιτάχθηκε με επιμονή. Επενέβη στην εκλογή του πατριάρχη της Κωνσταντινούπολης, Άνθιμου, που έδειχνε εύνοια προς τους μονοφυσίτες, και όταν ο πάπας –τον οποίο ο Ιουστινιανός δεν ήθελε να δυσαρεστήσει– κατάφερε την καθαίρεση και τον αναθεματισμό του Άνθιμου, η Θ. εξακολούθησε τον αγώνα. Μετά την κατάληψη της Ρώμης από τον Βυζαντινό στρατηγό Βελισάριο (536), πέτυχε την απομάκρυνση του τότε πάπα Σιλβέριου και την επιβολή του Βιργίλιου στον πατριαρχικό θρόνο, ο οποίος δεν αντιμετώπιζε εχθρικά τους μονοφυσίτες. Τελικά, ο Ιουστινιανός αποφάσισε να ακολουθήσει συμβιβαστική πολιτική. Η αλλαγή της στάσης του, αν και δεν έλυσε το πρόβλημα του μονοφυσιτισμού, αποτελούσε αναμφισβήτητα νίκη της Θ.

Η Θ. δεν ασκούσε επιρροή στον Ιουστινιανό μόνο σε όσα αφορούσαν την αντιμετώπιση πολιτικών καταστάσεων και προβλημάτων αλλά και στη στάση του απέναντι στους κρατικούς υπαλλήλους. Έτσι, τον έπεισε να απομακρύνει από την εξουσία τον ικανότατο όσο και σκληρό και μισητό Ιωάννη Καππαδόκη, ανώτερο οικονομικό υπάλληλο, που από το 531 είχε γίνει πανίσχυρος με το αξίωμα του ύπαρχου.

Αλλά και στο θέμα της διαδοχής του Ιουστινιανού προπαρασκεύασε με τα διαβήματά της την ανάρρηση στον θρόνο του ανιψιού του Ιουστινιανού, Ιουστίνου, συζύγου της ανιψιάς της Σοφίας.

Η Θ., που πέθανε πολύ πριν από τον Ιουστινιανό, κρίθηκε αυστηρά από τους ιστορικούς της εποχής της, κυρίως από τον Προκόπιο, που στα Ανέκδοτά του καταφέρεται εναντίον της και εναντίον του αυτοκράτορα.

Σκληρή με τους εχθρούς της, αγέρωχη και δυσπρόσιτη στα ανάκτορα, η Θ. στάθηκε επίμονη στις επιδιώξεις της, αποκαλύπτοντας συχνά μεγαλύτερη πολιτική διορατικότητα από τον ίδιο τον αυτοκράτορα.

2. Θ. (8ος αι.). Αυτοκράτειρα του Βυζαντίου (705-711). Ήταν αδελφή του χαγάνου των Χαζάρων και σύζυγος του Ιουστινιανού Β’, τον οποίο παντρεύτηκε όταν ήταν εξόριστος στη Χερσώνα. Όταν ο Ιουστινιανός ανέκτησε με τη βοήθεια των Βουλγάρων τον θρόνο, το 705, η Θ. πήγε στην Κωνσταντινούπολη, όπου παρέμεινε μαζί με τον γιο της Τιβέριο μέχρι την ημέρα του τραγικού θανάτου του συζύγου και του παιδιού της.

3. Θ. (815 – 867). Αυτοκράτειρα του Βυζαντίου (830-856). Ήταν σύζυγος του Θεόφιλου και μητέρα του Μιχαήλ Γ’. Μετά τον θάνατο του Θεόφιλου ανέλαβε την κηδεμονία του γιου της Μιχαήλ με μια επιτροπή συγγενών και κύριο σύμβουλο τον ικανότατο λογοθέτη του δρόμου, Θεόκτιστο. Ολόκληρη η οικογένεια της Θ. ανήκε στην παράταξη των εικονολατρών, γι’ αυτό πρώτο μέλημα δικό της και του περιβάλλοντός της, ύστερα από τον θάνατο του Θεόφιλου, ήταν η αναστήλωση των εικόνων. Μετά την απομάκρυνση του εικονομάχου πατριάρχη Ιωάννη του Γραμματικού και την ανάρρηση του εικονολάτρη Μεθόδιου, συγκλήθηκε σύνοδος το 843, που αποφάσισε την αναστήλωση των εικόνων. Έπαυσε έτσι οριστικά ο εικονοκλαστικός αγώνας, που είχε εγκαινιαστεί από τη δυναστεία των Ισαύρων και που δεν συνάντησε πρόσφορο έδαφος, ιδιαίτερα στο περιβάλλον της κυρίως Ελλάδας. Η συνέχιση του αγώνα με τους Άραβες, η αντίδραση των Παυλικιανών της Μικράς Ασίας εναντίον της ορθόδοξης πολιτικής της κυβέρνησης, η οποία προκάλεσε σκληρό διωγμό εναντίον τους, και μια επανάσταση των Σλάβων της Πελοποννήσου –που καταπνίγηκε με ευκολία– ήταν τα κύρια γεγονότα που διαδραματίστηκαν κατά την επιτροπεία της Θ. Η μεγάλη δύναμη που απέκτησε την περίοδο αυτή ο σύμβουλός της Θεόκτιστος δημιούργησε την αντίδραση κυρίως του αδελφού της Θ., Βάρδα, ο οποίος, σε συνεννόηση με τον νεαρό Μιχαήλ, προκάλεσε τη δολοφονία του (856). Τότε η Θ. αναγκάστηκε να απομακρυνθεί από τη διοίκηση, την οποία ανέλαβε ο Μιχαήλ Γ’ με τον θείο του Βάρδα. Δύο χρόνια αργότερα η Θ. αποσύρθηκε σε μοναστήρι.

4. Θ. (874 – 923). Αυτοκράτειρα του Βυζαντίου (920-923). Ήταν σύζυγος του Ρωμανού Α’ του Λεκαπηνού (920-944) και μητέρα των συναυτοκρατόρων Χριστόφορου (920-931), Στέφανου (945) και Κωνσταντίνου (920-945), καθώς και του πατριάρχη Θεοφύλακτου (931-955).

5. Θ. (981 – 1056). Αυτοκράτειρα του Βυζαντίου (1042, 1055-56). Ήταν κόρη του Κωνσταντίνου Η’, ο οποίος προόριζε ως σύζυγό της και διάδοχό του στον θρόνο τον Ρωμανό Αργυρό, τον οποίο τελικά παντρεύτηκε η μεγαλύτερη κόρη του, Ζωή (1028). Η Ζωή λίγο αργότερα, με την πρόφαση ότι η Θ. πήρε μέρος σε συνωμοσία, την έκλεισε σε μοναστήρι. Μετά την ανατροπή του δεύτερου συζύγου της Ζωής, Μιχαήλ Ε’ Καλαφάτη (1041-42), ο λαός αξίωσε να ανεβεί στον θρόνο η Θ. ως συναυτοκράτειρα. Δεν μοιράστηκαν όμως για πολύ την εξουσία οι δύο αδελφές, γιατί σύντομα η Ζωή ξαναπαντρεύτηκε και έγινε αυτοκράτορας ο σύζυγός της Κωνσταντίνος Θ’ ο Μονομάχος. Το 1055, μετά τον θάνατό του και ενώ είχε ήδη πεθάνει και η Ζωή, οι Βυζαντινοί πρόκριτοι κάλεσαν τη Θ. στο Μεγάλο Παλάτιο και την ανακήρυξαν προσωρινά αυτοκράτειρα, ωσότου συμφωνήσουν για το πρόσωπο του διαδόχου της. Τελικά, της υπέδειξαν τον Μιχαήλ ΣΤ’ Στρατιωτικό, που στέφθηκε αυτοκράτορας λίγο πριν από τον θάνατό της (1056). Η Θ. ήταν το τελευταίο μέλος της Μακεδονικής δυναστείας.

6. Θ (1240 – 1303). Αυτοκράτειρα του Βυζαντίου (1261-82). Ήταν σύζυγος του Μιχαήλ Παλαιολόγου. Μετά τον θάνατό του επιχείρησε να ματαιώσει τα σχέδιά του για την ένωση των Εκκλησιών.

Η αυτοκράτειρα Θεοδώρα, σύζυγος του Ιουστινιανού· λεπτομέρεια από το περίφημο ψηφιδωτό του χορού στον ναό του Αγίου Βιταλίου της Ραβένα. Το αυστηρό πρόσωπο της αυτοκράτειρας, παρά την πιστή απόδοση των χαρακτηριστικών, δείχνει απαθές.

III

(Κωνσταντινούπολη 1146 – 1185). Κόρη του Ισαάκιου Κομνηνού και βασίλισσα της Ιερουσαλήμ (1159-62). Σε ηλικία μόλις 13 ετών παντρεύτηκε τον βασιλιά της Ιερουσαλήμ Βαλδουίνο Γ’. Μετά τον θάνατο του συζύγου της συνδέθηκε ερωτικά με τον εξόριστο Ανδρόνικο Κομνηνό, διοικητή Βηρυτού, με τον οποίο απέκτησε δύο παιδιά.

IV

Ημιορεινός οικισμός (υψόμ. 350 μ., 56 κάτ.) στην πρώην επαρχία Μυλοποτάμου του νομού Ρεθύμνης. Βρίσκεται στο βορειοανατολικό τμήμα του νομού, 45 χλμ. ΝΑ του Ρεθύμνου. Υπάγεται διοικητικά στον δήμο Κουλουκώνα.

V

(Αστρον.). Αστεροειδής που επισημάνθηκε στις 13 Οκτωβρίου 1898. Το φαινόμενο μέγεθός του στη μέση αντίθεσή του είναι περίπου 13,1 και σε απόσταση μίας αστρονομικής μονάδας από τη Γη και από τον Ήλιο 11,5. Η διεθνής ονομασία του είναι Theodora 440.